ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Η εφηβεία, είναι μια μεταβατική περίοδος ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ώριμη ηλικία, όπου συντελούνται σημαντικές μεταβολές τόσο στην εμφάνιση όσο και στην συμπεριφορά του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, οι Βrooks-Gunn & Petersen υποστηρίζουν ότι η εφηβεία αποτελεί ένα αναπτυξιακό στάδιο που αρχίζει με τις μεταβολές στην φυσιολογία της ήβης και τελειώνει όπως υποστηρίζει ο Erikson με τον σχηματισμό της προσωπικής ταυτότητας (όπως αναφέρεται από την Μόττη-Στεφανίδη, 2011). Αυτό που διαφέρει από έφηβο σε έφηβο είναι το εύρος, η ένταση και οι μορφές της κρίσης καθώς και η λύση που δίνεται. Το βιολογικό μέρος της εφηβείας είναι η λεγόμενη ήβη, οι αλλαγές που οδηγούν στην επίτευξη της σεξουαλικής ωρίμανσης και της ικανότητας απόκτησης παιδιών. Ο Tanner (όπως αναφέρουν οι Craig & Baucum, 2008) τονίζει πως για τα κορίτσια, η πρώτη έμμηνος ρύση ή έναρξη εμμηνόρροιας αποτελεί ένδειξη έναρξης της εφηβείας, αν και, αντίθετα με την επικρατούσα αντίληψη, η πρώτη ωορρηξία μπορεί να συντελεστεί ένα τουλάχιστον χρόνο αργότερα. Για τα αγόρια, η εφηβεία σηματοδοτείται από την πρώτη εκσπερμάτιση που περιέχει γόνιμα σπερματοζωάρια.

 Τα χρονικά όρια της εφηβικής ηλικίας δεν προσδιορίζονται ακριβώς γιατί εξαρτώνται από βιολογικούς και  κοινωνικούς παράγοντες. Σημαντικό ρόλο στον τρόπο αντιμετώπισης της εφηβείας παίζουν οι εμπειρίες που έχει το άτομο τα πρώτα χρόνια της ζωής του καθώς δημιουργεί σταθερές σχέσεις με συναισθηματικό βάθος με τον κοινωνικό και σχολικό περίγυρο αλλά και με την οικογένειά του. Έτσι μέσα από αυτές τις εμπειρίες, τις διαφορετικές απόψεις, τις ιδέες, τα πρότυπα και τις αξίες που ενστερνίζεται, αναπτύσσονται οι πρώτες του διαπροσωπικές σχέσεις (Craig και Baucum, 2008).

Τα Στάδια της Εφηβείας και οι Αλλαγές που Συντελούνται. Η περίοδος της εφηβείας θεωρείται ότι καλύπτει ένα χρονικό διάστημα 7-8 χρόνων. Η εφηβεία φαίνεται να υποδιαιρείται σε τρεις μικρότερες περιόδους, την προεφηβεία (11- 13 ετών), την κυρίως εφηβεία (14- 18 ετών) και την όψιμη εφηβεία ή μετεφηβεία (18- 21 ετών). Κατά την πρώτη περίοδο, το άτομο σταδιακά εγκαταλείπει την παιδική ηλικία και εισέρχεται στο στάδιο της εφηβείας, όπου βιώνει τις εντονότερες βιολογικές και ψυχοκοινωνικές αλλαγές. Στη µετεφηβεία, το ενήλικο πλέον άτομο έχοντας ολοκληρώσει το μεγαλύτερο μέρος των προαναφερθέντων αλλαγών ετοιμάζεται να εισέλθει στην πλήρη ωριμότητα και να ανταποκριθεί σε όλους τους κοινωνικούς τομείς της ζωής του (Feldman, 2010). Οι βιολογικές αλλαγές που συντελούνται κατά τη διάρκεια της εφηβείας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ήβης, θεωρούνται ως οι σημαντικότερες στη ζωή του ατόμου. Η αιφνίδια αύξηση στις ορμόνες που εκκρίνονται από τους ενδοκρινείς αδένες αποτελεί το έναυσμα για την «έκρηξη» της ανάπτυξης στην εφηβεία και αργότερα για τις μεταβολές οι οποίες σχετίζονται με την έναρξη της ήβης. Στα αγόρια, η τεστοστερόνη αποτελεί έναυσμα για την σεξουαλική ωρίμανση και τις γενετικές μεταβολές, ενώ για τα κορίτσια, οι ορμόνες είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη (Graig & Baucum, 2008).

 Όσον αφορά, την σεξουαλική ανάπτυξη και συμπεριφορά, η ηλικία της πρώτης σεξουαλικής επαφής ποικίλλει ανάλογα με το φύλο αλλά και την επαφή με την οποία έχουν οι έφηβοι με την έννοια του σεξ μέσα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό στο σχολείο αλλά και τις συζητήσεις με τους γονείς τους και τους συνομήλικούς τους. Οι έφηβοι με πρόωρη ωρίμανση τείνουν να δραστηριοποιούνται σεξουαλικά νωρίτερα. Ωστόσο, τα αγόρια τείνουν γενικά να αναφέρονται ως σεξουαλικά δραστήρια νωρίτερα από τα κορίτσια. Τέλος, η σχέση της σεξουαλικής δραστηριότητας με την αυτοεκτίμηση, ποικίλλει ανάλογα το φύλο (Graig & Baucum, 2008). 

Οι κοινωνικές αλλαγές επέρχονται καθώς ο έφηβος μεταβαίνει από την παιδική ηλικία στην εφηβική, οι απαιτήσεις του κοινωνικού και οικογενειακού περίγυρού του ποικίλλουν και διαφοροποιούνται. Οι ευθύνες και οι αρμοδιότητες που του ανατίθενται αυξάνονται ολοένα και περισσότερο και απαιτούν από τον έφηβο μια πιο ώριμη αντιμετώπιση και στάση στις εκάστοτε νέες συνθήκες και πραγματικότητες που καλείται να αντιμετωπίσει. Είναι το στάδιο που αρχίζει να αποχωρεί και ανεξαρτητοποιείται από τα γονικά πρότυπα και οι φίλοι του να διακατέχουν μια πιο σημαντική θέση. Ο έφηβος έρχεται αντιμέτωπος µε τις αξίες και τους ηθικούς κανόνες που διέπουν τη δομή της οικογένειας, ασκώντας κριτική και αμφισβητώντας  την απόλυτη ισχύ της. Έννοιες όπως «συντροφικότητα», «ομάδα», «συνομήλικοι», «αποδοχή» κατακτούν πρωτεύουσα θέση κατά την πορεία της ανάπτυξης της εφηβείας του ατόμου και σύμφωνα με τον Erikson η απόκτηση της συνείδησης της ταυτότητας του Εγώ συνιστά το κρίσιμο γεγονός της εφηβείας (Graig & Baucum, 2008).

Τέλος, παράλληλα με όλα τα παραπάνω συντελούνται αλλαγές και στην ανάπτυξη των γνωστικών του λειτουργιών. Σύμφωνα με τον Piaget (όπως αναφέρουν οι Craig & Baucum, 2008) ο λογικός και συστηματικός έλεγχος υποθέσεων, η αφηρημένη σκέψη και η αυξημένη ικανότητα για μελλοντικό σχεδιασμό είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον έφηβο και διαμορφώνουν τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κοινωνικό κόσμο και τον εαυτό του. Ο εγωκεντρισμός της παιδικής ηλικίας επανέρχεται κατά την διάρκεια της εφηβείας υπό διαφορετική μορφή, καθώς σχετίζεται με πεποιθήσεις όπως ο προσωπικός μύθος και ιδέες όπως η φαντασίωση του έκθετου.

Στο κέντρο μας παρέχονται υπηρεσίες ατομικής συμβουλευτικής και θεραπείας σε παιδιά και εφήβους καθώς και συμβουλευτική γονέων. Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που παρέχονται στο κέντρο είναι η Συστημική -Οικογενειακή Θεραπεία και η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Προσέγγιση. 

 

Πηγές:

Crace J. Craig & Don Baucum  (2008). H ανάπτυξη του ανθρώπου, Τόμος Β’, Αθήνα: Παπαζήση

Feldman, R.S. (2010). Εξελικτική Ψυχολογία, Δια βίου ανάπτυξη, Τόμος Δεύτερος, Αθήνα: Gutenberg

Μόττη – Στεφανίδη Φ. (2011). Η εξέλιξη της προσωπικότητας στην εφηβεία. Φάκελος Μαθήματος, Ανάπτυξη της Προσωπικότητας, Τμήμα ΦΠΨ, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα

Παπαγεωργίου Αθηνά

Ψυχολόγος